Dwingende controle komt vaak voor: meer dan 800.000 Nederlanders van 16 jaar en ouder maken dit
jaarlijks mee, blijkt uit prevalentieonderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum
(WODC) en het CBS.
Kenmerkend voor dwingende controle is dat het geweld eenzijdig is: het kent een duidelijke
pleger en slachtoffer. De kern van dwingende controle is psychisch geweld, al kan seksueel of fysiek
geweld er ook onderdeel van zijn. De pleger onderwerpt het slachtoffer aan een vrijheidsbeperkend
regime van dagelijks vernederen, isoleren, manipuleren, bedreigen, denigreren, lastig vallen,
intimideren en controleren.

Stichting het Verdwenen Zelf biedt psycho-educatie en herstelgerichte hulp voor slachtoffers van
dwingende controle in alle relatievormen, en kennis en expertise voor professionals.
De nood onder slachtoffers is groot; vanuit de overheid wordt er op het gebied van herstellen van
psychisch geweld niets aangeboden. Daarom richtte ik in 2013 het Verdwenen Zelf op. De
stichting ontvangt geen subsidie of bijdragen van fondsen en is vooral afhankelijk van donaties.
De naam van het Verdwenen Zelf slaat op het effect dat structurele psychische mishandeling heeft
op hen die het jarenlang moeten ondergaan. Stukje bij beetje wordt iemands persoonlijkheid
afgebroken, bewerkt en vervaagd, of verhinderd om zich naar eigen inzicht te ontwikkelen.
Het Verdwenen Zelf ondersteunt duizenden slachtoffers via een uitgebreid dienstenaanbod. De
workshops en de (werk)boeken helpen slachtoffers om de regie op hun eigen leven gaandeweg terug
te krijgen. Daarnaast is een netwerk van behandelaren aan de stichting verbonden, waar slachtoffers
terecht kunnen voor gespecialiseerde hulp.
Een kernelement van de visie van het Verdwenen Zelf is dat bij dit type mishandeling een morele
stellingname essentieel is. Als iemand je structureel mishandelt, dan is dat verkeerd. De
verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de pleger, niet bij het slachtoffer. Helaas komt ‘victim blaming’
veel voor bij dit type mishandeling, door de pleger zelf maar ook door omstanders. Doordat
dwingende controle nog vrij onbekend is en plegers een subtiel spel van manipulatie spelen, keren
veel omstanders zich van het slachtoffer af. Hij of zij wordt dan als de pleger gezien.

Deze omkering vormt de kern van de mishandeling. Plegers van dwingende controle hebben vaak
(trekken van) narcisme of psychopathie. De pleger heeft nauwelijks of geen empathie en dus ook geen
berouw of spijt. Er is juist een verkapt verwijt aan het slachtoffer, die de mishandeling zelf veroorzaakt
zou hebben. Plegers weten hun slachtoffers ervan te overtuigen dat zij de eigenlijke schuldige zijn. Ze
zeggen: ‘Ik moet jou zo behandelen, omdat jij…’ Dat idee, dat je zelf de oorzaak bent van de
mishandeling, wordt vervolgens geïnternaliseerd. Zeker voor kinderen die opgroeien onder zo’n ouder
is de impact enorm. Maar ook volwassenen die een relatie aangaan met een dergelijke pleger (die in
het begin heel charmant lijkt), komen vaak in die fuik terecht en raken beschadigd.
Veel slachtoffers raken geïsoleerd en zijn alleen nog maar bezig om binnen de relatie te overleven.
Het ‘abnormale’ is voor hen de norm geworden en zonder hulp en duiding van buitenaf is het heel
moeilijk om uit de relatie los te kunnen breken. Ze zijn eraan gewend om altijd op het ergste
voorbereid te moeten zijn, om altijd afwegingen te moeten maken omdat het eigen gedrag grote
consequenties kan hebben. Om altijd op eieren te moeten lopen, te leven met dagelijkse
onvoorspelbaarheid en denigrerende opmerkingen die als ‘zorg’ worden gebracht.

Juist door die complexiteit wordt de aard van deze mishandeling vaak niet herkend, niet door het
slachtoffer zelf én niet door de hulpverlener. Mensen komen vaak met een enigszins verwarrend

verhaal, omdat ze zelf niet goed begrijpen waar ze mee te maken hebben. Ze zien de oorzaak van hun
symptomen niet en denken dat het aan henzelf ligt.
Daarom vinden wij het heel belangrijk dat wij al meer dan tien jaar bestaan: als veilige haven met
duidelijke informatie en een breed aanbod waarmee we het herstel faciliteren. Veel slachtoffers
hebben er al een jarenlange zoektocht opzitten.
Wij zijn blij dat Lotte Kok, die in een relatie zat waarin zij ernstig psychisch en emotioneel
mishandeld werd, op onze website stuitte. Naast haar intelligentie en ‘niet pluis’-gevoel had ze ook een
extern anker nodig om haar koers weer te hervinden. Met haar indringende getuigenis kan ze de vele
slachtoffers die nog in verwarring zitten houvast bieden en inspireren zichzelf te onttrekken aan een
destructieve relatie.

Iris Koops, maart 2024